Ο Ποταμοθεός που Θάψαμε στο Τσιμέντο
Το Παράδειγμα της Σεούλ και η Πρόκληση της Αθήνας
Η μετατροπή ενός ποταμού σε αυτοκινητόδρομο ακούγεται σαν μια τυπική ιστορία μοντερνιστικής αστικής ανάπτυξης του 20ού αιώνα. Η επαναφορά του σε ποτάμι; Περισσότερο σαν solarpunk μυθιστόρημα. Όμως, αυτό είναι κάτι που συμβαίνει όλο και περισσότερο στον 21ο αιώνα, με το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα να έρχεται από τη Σεούλ της Νότιας Κορέας.
Τσεονγκγιετσέον
Ο Τσεονγκγιετσέον (Cheonggyecheon) ήταν ένας ποταμός μήκους 5,8 χιλιομέτρων που διέσχιζε το κέντρο της Σεούλ. Τη δεκαετία του 1970, καλύφθηκε με τσιμέντο και πάνω του κατασκευάστηκε ένας υπερυψωμένος αυτοκινητόδρομος που εξυπηρετούσε 168.000 οχήματα καθημερινά. Το 2003, η πόλη πήρε μια τολμηρή απόφαση: να γκρεμίσει τον αυτοκινητόδρομο και να επαναφέρει το ποτάμι στη ζωή.
Το έργο ολοκληρώθηκε σε μόλις 27 μήνες με κόστος 386 δισεκατομμύρια γουόν (περίπου 255 εκατομμύρια ευρώ). Τα αποτελέσματα;
Η θερμοκρασία στην περιοχή είναι κατά 3,6°C χαμηλότερη από τους γύρω δρόμους
Η ατμοσφαιρική ρύπανση μειώθηκε κατά 35%
Η βιοποικιλότητα εκτοξεύτηκε κατά 639%: η περιοχή φιλοξενεί πλέον 666 είδη (174 ζωικά και 492 φυτικά)
Οι τιμές των ακινήτων σε ακτίνα 50 μέτρων αυξήθηκαν κατά 30-50%
Ο αριθμός των επιχειρήσεων στην περιοχή αυξήθηκε με διπλάσιο ρυθμό σε σχέση με την υπόλοιπη πόλη
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα διδάγματα από το έργο της Σεούλ είναι η προσαρμογή της κυκλοφορίας. Πριν την έναρξη του έργου, πολλοί «ειδικοί» προειδοποιούσαν για το χάος που θα προκαλούσε η κατεδάφιση του υπερυψωμένου αυτοκινητόδρομου 5,8 χιλιομέτρων και η μείωση των λωρίδων κυκλοφορίας από τέσσερις σε δύο ανά κατεύθυνση.
Ωστόσο, προς έκπληξη όλων, η κυκλοφοριακή ροή επιταχύνθηκε σε όλη την περιοχή, με τους χρόνους ταξιδιού να μειώνονται. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί χρησιμοποιώντας το παράδοξο του Braess, το οποίο βασίζεται στα κίνητρα των οδηγών. Με την παρουσία του αυτοκινητόδρομου, όλοι οι οδηγοί προτιμούν να τον χρησιμοποιήσουν ως βέλτιστη επιλογή, με αποτέλεσμα τη συμφόρηση. Ωστόσο, στην απουσία του, η κυκλοφορία διασκορπίζεται σε διάφορους άλλους δρόμους και μέσα (που πλέον είναι αυτά «βέλτιστα»), γεγονός που μείωσε τον συνολικό χρόνο διαδρομής. Στην πραγματικότητα, οι κάτοικοι προσαρμόστηκαν με διάφορους τρόπους:
Κάποιοι οδηγοί άλλαξαν τις διαδρομές τους, με τους εναλλακτικούς δρόμους να παρουσιάζουν μόνο μικρή αύξηση της κυκλοφορίας
Άλλοι άλλαξαν την ώρα αναχώρησής τους - περισσότεροι επέλεξαν να ταξιδεύουν 7-8 π.μ. αντί για 8-9 π.μ., με τη μεγαλύτερη αύξηση να παρατηρείται στο διάστημα 7:00-7:15
Η χρήση των λεωφορείων αυξήθηκε κατά 15,1% και του μετρό κατά 3,3%
Και η πόλη υποστήριξε αυτή την προσαρμογή με μια ολοκληρωμένη στρατηγική:
Πρόσθεσε 74 χιλιόμετρα λεωφορειολωρίδων στους κεντρικούς δρόμους
Συγχρόνισε τα δρομολόγια λεωφορείων με το μετρό
Βελτίωσε συνολικά τις δημόσιες συγκοινωνίες
Εξίσου σημαντική ήταν η διαδικασία υλοποίησης. Πραγματοποιήθηκαν σχεδόν 4.000 συναντήσεις με κατοίκους και επιχειρηματίες της περιοχής. Δημιουργήθηκε μια ειδική επιτροπή πολιτών για το έργο, ενώ το "Τείχος της Ελπίδας" προσέλκυσε 20.000 συμμετέχοντες. Η επιτυχία του έργου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτή την εκτεταμένη δημόσια διαβούλευση και συμμετοχή.
Το ποτάμι χρειάζεται 48.000 τόνους νερού καθημερινά για να διατηρεί τη ροή του και το ετήσιο κόστος συντήρησης ανέρχεται σε 2,9 δισεκατομμύρια γουόν (€1,9εκ.). Ωστόσο, έχει μετατραπεί σε έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς της Σεούλ, προσελκύοντας πάνω από 12 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως.
Η επιτυχία του έργου οδήγησε σε μια ευρύτερη αστική μεταμόρφωση: η Σεούλ έχει έκτοτε αφαιρέσει 16 ακόμη υπερυψωμένους αυτοκινητόδρομους, αντικαθιστώντας τους με δημόσιους χώρους. Το παράδειγμα μελετάται από περισσότερες από 30 χώρες, από το Τόκιο μέχρι το Ναϊρόμπι.
Και ο Τσεονγκγιετσέον δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα επιτυχημένης μεταμόρφωσης αστικών υποδομών. Στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας, μια πολυσύχναστη λεωφόρος (που είχε το παρατσούκλι "ο αυτοκινητόδρομος από το πουθενά στο πουθενά") μετατράπηκε ξανά σε κανάλι, ως μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να επιστρέψουν οι πεζοί και οι ποδηλάτες στο κέντρο της πόλης. Στη Νέα Υόρκη, το High Line, μια εγκαταλελειμμένη υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή, μετατράπηκε σε ένα υπερυψωμένο πάρκο που έχει γίνει σύμβολο αστικής αναγέννησης.
Καθώς η Αθήνα αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις με γερασμένες υποδομές, αυξανόμενες εκπομπές ρύπων και την ανάγκη προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, μήπως, αντί να τον καθαρίζουμε, να αφαιρούμε ψάρια και να τον συντηρούμε, να ξανασκεφτούμε το μέλλον του Κηφισού;
Η Ιστορία του Κηφισού: Από Ποταμοθεό σε Αυτοκινητόδρομο
Ο Κηφισός, ο μεγαλύτερος ποταμός της Αττικής με μήκος 27 χιλιομέτρων, έχει μια πλούσια ιστορία που ξεκινά από την αρχαιότητα. Τόσο σημαντικός ήταν για την πόλη, που απεικονιζόταν στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα ως εύρωστος νέος άντρας - μια αναπαράσταση που υποδήλωνε τη ζωτικότητα και τη δυναμική του ποταμού.
Η πρώτη μεγάλη αξιοποίησή του έγινε στα ρωμαϊκά χρόνια, επί Αδριανού, όταν κατασκευάστηκε κατά μήκος του το πρώτο οργανωμένο υδρευτικό σύστημα της Αθήνας. Ωστόσο, η μεταπολεμική περίοδος έφερε δραματικές αλλαγές. Το νοτιοδυτικό τμήμα του εγκλωβίστηκε στη βιομηχανική ζώνη της Αττικής, με εργοστάσια και βιοτεχνίες να εγκαθίστανται αμφίπλευρα, χωρίς σχέδιο διευθέτησης των εκτάσεων ή διαχείρισης των βιομηχανικών αποβλήτων.
Η μεγάλη μεταμόρφωση ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Τότε προχώρησε ο εγκιβωτισμός του ποταμού σε μήκος 13 χιλιομέτρων και η κατασκευή του ομώνυμου αυτοκινητόδρομου. Το έργο, που κόστισε σχεδόν μισό δισεκατομμύριο ευρώ, έλυσε μεν το πρόβλημα των πλημμυρών, αλλά είχε τεράστιο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, καταστρέφοντας το φυσικό οικοσύστημα σε μεγάλο τμήμα της διαδρομής του. Στις μέρες μας η Λεωφόρος Κηφισού εξυπηρετεί πάνω από 100.000 οχήματα καθημερινά.
Το μέλλον του Κηφισού: Από Αυτοκινητόδρομο σε Πάρκο-Προμενάδα;
Μάλλον χρειαζόμαστε δεκαετίες δουλειάς για να έμπαινε μια τέτοια ιδέα στο Overton window (το εύρος των θεμάτων και των επιχειρημάτων που είναι πολιτικά αποδεκτά από τον κυρίαρχο πληθυσμό σε μια δεδομένη χρονική στιγμή). Μια αρχική μελέτη-πρόταση υπάρχει ήδη πάντως.
Η συγκεκριμένη προβλέπει τη δημιουργία ενός επιμήκους μητροπολιτικού πάρκου 25 χιλιομέτρων, με συνολική έκταση 2.500 στρέμματα. Το έργο χωρίζεται σε τρεις ζώνες:
Την περιοχή του φυσικού δρυμού, όπου προτείνονται ήπιες παρεμβάσεις
Τη ζώνη που διασχίζει τον αστικό ιστό (Νέα Φιλαδέλφεια, Άγιοι Ανάργυροι, Περιστέρι), όπου προβλέπεται η δημιουργία αστικών πάρκων
Το τμήμα κάτω από την υπερυψωμένη λεωφόρο Κηφισού, όπου προτείνεται η δημιουργία μιας πλατφόρμας δραστηριοτήτων που θα ενώνει τις εκατέρωθεν περιοχές
Η πρόταση περιλαμβάνει:
Δημιουργία συνεχούς παραποτάμιου πεζόδρομου και ποδηλατόδρομου, με σύνδεση με τον παραλιακό ποδηλατόδρομο
Εκτεταμένες φυτεύσεις και δημιουργία διαδρόμου κλιματισμού για την πόλη
Χώρους πολιτισμού και αναψυχής, από υπαίθρια θέατρα μέχρι μουσεία
Συστήματα συλλογής και επανάχρησης όμβριων υδάτων
Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τον φωτισμό
Τα δεδομένα από τη Σεούλ είναι αδιαμφισβήτητα: μείωση της θερμοκρασίας κατά 3,6°C, μείωση της ρύπανσης κατά 35%, αύξηση της βιοποικιλότητας κατά 639%, και όλα αυτά χωρίς το προβλεπόμενο κυκλοφοριακό χάος. Με το 75% του Λεκανοπεδίου να καλύπτεται από δομημένες επιφάνειες και την κλιματική κρίση που ήδη ζούμε, η εξέταση τέτοιων αναπλάσεων δεν είναι πολυτέλεια.
Είμαι υπέρ των delight project όπως λέγονται. Αλλά στην Ελλάδα, υπάρχει το θέμα ότι τα ποτάμια στην Αττική, στο 90% του χρόνου τους είναι άδεια χωρίς νερό . α) Αυτό δημιουργεί ευκαιρείες για να πετάνε μπάζα κάποιοι παρόλο που έχουν πανέμορφη φύση. 1) Άρα το 1ο και κύριο θέμα που πρέπει να λυθεί είναι τι κάνεις ένα ποτάμι που είναι ξερό στο 90% του χρόνου του και 2) πως το προφυλλάσεις από τα μπάζα; Θα έπρεπε να βάλουν εκδρομές με τα σχολεία μέσα σε ποτάμια όπως έκανε ένα σχολείο στη Ραφήνα. β) Ιδίως με τις ζέστες που μπορεί να αντιμετωπίσουμε λόγω κλιματικής αλλαγής, θα ήταν πρόβλημα. Κάντε ένα άρθρο παρακαλώ για το πόσο νερό εξατμίζεται κάθε χρόνο στο διάστημα. Θα έπρεπε να δημιουργηθεί οικολογική αντίληψη, και ότι το ποτάμι είανι χρήσιμο ακόμη καιόταν δεν έχει νερό, και να δημιουργηθούν κοινότητες που θα προστάτευαν το ποτάμι ή κ να μπουν κάμερες σε μερικές περιπτώσεις που φαίνονται μεγάλες αυθαιρεσίες.