Πειραματική Πρωτότυπη Κοινότητα του Αύριο

Από το όραμα του Disney στα σύγχρονα πειράματα νέων πόλεων

Το 1966, ο Walt Disney σχεδίασε μια πόλη χωρίς αυτοκίνητα και χωρίς ανεργία. Μια πόλη που αλλάζει συνεχώς, δοκιμάζει νέες τεχνολογίες και εξελίσσεται μαζί με τους κατοίκους της. Αυτό το όραμα, το ονόμασε EPCOT (Experimental Prototype Community of Tomorrow).

Η χρονική στιγμή έχει σημασία. Το 1966, οι Αμερικανοί ζούσαν αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κορυφή της τεχνο-αισιοδοξίας. Το Star Trek έκανε πρεμιέρα την ίδια χρονιά, υποσχόμενο μέλλοντα όπου η τεχνολογία έλυνε τα περισσότερα ανθρώπινα προβλήματα. Οι πολεοδόμοι ήταν σίγουροι ότι μπορούσαν να μηχανεύονται αποδοτικότερες πόλεις από το μηδέν. Το διαστημικό πρόγραμμα επιτάχυνε προς την προσελήνωση.

Παράλληλα όμως, οι αμερικανικές πόλεις αντιμετώπιζαν αυτό που οι παρατηρητές αποκαλούσαν "αστική κρίση"—αυξανόμενη εγκληματικότητα, κυκλοφοριακή συμφόρηση, ρύπανση και κοινωνικές αναταραχές. Ο Disney είδε μια ευκαιρία. Όπως το έθεσε: "Δεν πιστεύω ότι υπάρχει πρόκληση πουθενά στον κόσμο πιο σημαντική για τους ανθρώπους παντού από το να βρούμε λύσεις στα προβλήματα των πόλεών μας."

Η Ριζοσπαστική Αρχιτεκτονική

Το EPCOT θα ήταν μια ακτινωτή πόλη με 20.000 κατοίκους. Στο κέντρο, ένας ουρανοξύστης 30 ορόφων με ξενοδοχείο και συνεδριακό κέντρο. Γύρω του, καταστήματα και εστιατόρια από όλο τον κόσμο. Τα αυτοκίνητα θα κινούνταν υπόγεια ώστε οι άνθρωποι να μην τα έβλεπαν πότε, μια πραγματικά ριζοσπαστική ιδέα στην αυτοκινητοκεντρική Αμερική της δεκαετίας του 1960. Οι άνθρωποι από την άλλη θα μετακινούνταν με σύστημα μονής τροχιάς (monorail) και κινούμενους διαδρόμους.

Γύρω από το κέντρο, πολυκατοικίες για τους εργαζόμενους. Πιο έξω, μια "πράσινη ζώνη" με πάρκα και σχολεία. Στην περιφέρεια, μονοκατοικίες σε σχήμα πετάλων λουλουδιού.

Κανείς δεν θα κατείχε γη. Όλοι θα νοίκιαζαν. Όλοι θα εργάζονταν - δεν θα υπήρχαν συνταξιούχοι. Τα σπίτια θα ήταν εύκολα προσαρμόσιμα για να δοκιμάζουν νέες τεχνολογίες. Αυτή η «κοινότητα του μέλλοντος» θα παρακινούσε τις αμερικανικές εταιρείες να επινοήσουν νέες ιδέες για την αστική ζωή και να χρησιμοποιούσαν το EPCOT ως ζωντανό εργαστήριο, με τους κατοίκους να λειτουργούν ως beta testers για νέα προϊόντα και αστικά συστήματα.

EPCOT: Walt Disney's New Urbanist City, Archdaily

Ο Disney πέθανε τον Δεκέμβριο του 1966, δύο μήνες μετά τη γυρίσματα της παρουσίασής του για το EPCOT. Χωρίς τον κύριο υποστηρικτή του, το έργο αντιμετώπισε άμεσα θεσμικά προβλήματα. Εν τέλει, το διοικητικό συμβούλιο της Disney, εγκατέλειψε εντελώς το οικιστικό στοιχείο και έχτισε το EPCOT ως θεματικό πάρκο, αφιερωμένο στη τεχνολογία και τις διεθνείς κουλτούρες, που άνοιξε το 1982. Κάποια στοιχεία επέζησαν αλλά το κεντρικό πείραμα της αστικής διαβίωσης εγκαταλείφθηκε.

Τα σύγχρονα EPCOT

Εξήντα χρόνια μετά την αποτυχία του Disney, η βασική ιδέα έχει μεγαλύτερη δυναμική από ποτέ. 91 νέες πόλεις έχουν ανακοινωθεί από επιχειρήσεις και κυβερνήσεις την τελευταία δεκαετία. Προσπάθειες όπως το California Forever με τους 400.000 προβλεπόμενους κατοίκους του, το Telosa με την κοινοτική ιδιοκτησία γης, το Praxis που αυτοαποκαλείται ένα "Κυριαρχικό Δίκτυο για την Εποχή της Νοημοσύνης" και ψάχνει τοποθεσία ακόμα και κοντά στην Αθήνα, η κρύπτο Próspera στην Ονδούρα, και το Culdesac στο Τέμπε της Αριζόνας - η πρώτη αμερικανική γειτονιά χωρίς αυτοκίνητα ή η Esmeralda - μια σύγχρονη Chautauqua. Αυτά τα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους εγχειρήματα μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά: την πίστη ότι μπορούμε να σχεδιάσουμε καλύτερους τρόπους ζωής, ότι η τεχνολογία μπορεί να λύσει αστικά προβλήματα, και ότι για δραστικές αλλαγές ίσως είναι καλύτερα να ξεκινήσουμε από την αρχή αντί να προσπαθήσουμε να επιδιορθώσουμε τα υπάρχοντα.

Culdesac Tempe: A Car-Free Neighborhood

Η ιστορία των νέων πόλεων έχει εξίσου εντυπωσιακές επιτυχίες και αποτυχίες. Ενδειτικά, η Μπραζίλια, η σχεδιασμένη πρωτεύουσα της Βραζιλίας, ενώ αρχικά είχε σχεδιαστεί για 500.000 κατοίκους, σήμερα φιλοξενεί σχεδόν 5 εκατομμύρια. Από την άλλη, η Forest City στη Μαλαισία—σχεδιασμένη για 700.000 κατοίκους—παραμένει μια πόλη-φάντασμα. Τι κάνει τη διαφορά; Οι επιτυχημένες αναπτύξεις νέων πόλεων έχουν εξασφαλίσει μια σταθερή ροή εργαζομένων και επενδύσεων, γειτνιάζουν με υπάρχουσες οικονομίες, χρηματοδοτούνται σταδιακά και συντηρητικά και καλύπτουν τα βασικά πριν ασχοληθούν με τα «έξυπνα».

Ένα Ελληνικό EPCOT;

Αν οι σημερινοί θεσμοί μας δεν επιτρέπουν το είδος του συστηματικού αστικού πειραματισμού που απαιτούν οι κλιματικές και κοινωνικές προκλήσεις, αξίζει να εξετάσουμε μια ριζοσπαστική προσέγγιση: τη δημιουργία μιας νέας πόλης σε απόσταση μέχρι 45 λεπτά από το κέντρο της Αθήνας (με μέσα σταθερής τροχιάς) που θα λειτουργεί ως ζωντανό εργαστήριο αστικής καινοτομίας.

Δεν εννοώ κάτι σαν το Ελληνικό. Παρά την κλίμακά του (20.000 κάτοικοι), το Ελληνικό είναι μια συμβατική επένδυση σε ακίνητα που απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό. Αντιθέτως, φανταστείτε μια πόλη σχεδιασμένη εξ αρχής για πειραματισμό—έναν χώρο όπου δοκιμάζουμε εναλλακτικά αστικά μοντέλα χωρίς τους περιορισμούς των υπαρχουσών δομών.

Ένα τέτοιο έργο πιθανότατα θα απαιτούσε τη δημιουργία Ειδικής Οικονομικής Ζώνης (ΕΟΖ) ή παρόμοιου θεσμικού πλαισίου που θα επέτρεπε διαφορετικές ρυθμίσεις από τις τυπικές ελληνικές πόλεις. Αυτό θα περιλάμβανε ευελιξία στο πολεοδομικό σχεδιασμό, νέα μοντέλα διακυβέρνησης και αρμοδιότητες, και δυνατότητα δοκιμής καινοτόμων συστημάτων χωρίς την γραφειοκρατία που εμποδίζει την καινοτομία στις υπάρχουσες πόλεις.

Η συγκυρία έχει ενδιαφέρον. Αντιμετωπίζουμε οξεία στεγαστική κρίση. Παράλληλα, οι κάτοικοι της Αθήνας είναι απογοητευμένοι με την ποιότητα ζωής και ψάχνουν εναλλακτικές—είτε στο χωριό τους είτε αλλού. Αυτό δημιουργεί ένα δυναμικό ανθρώπων που θα ενδιαφέρονταν για μια εναλλακτική αστική εμπειρία.

Η αξία ενός τέτοιου έργου δεν θα βρίσκεται αποκλειστικά στην εμπορική επιτυχία (να καλύπτει τα έξοδα του) αλλά στην ικανότητά του να αποδείξει ότι εναλλακτικοί τρόποι αστικής οργάνωσης είναι όχι μόνο εφικτοί αλλά και ελκυστικοί. Θα είναι ένας προορισμός που θα μας ανοίγει τα μάτια για το πώς μπορούν να είναι οι πόλεις, χωρίς να πρέπει να ταξιδέψουμε στη Βαρκελώνη και το Τόκιο. Που θα καταλαβαίνουμε βιωματικά πως οι πόλεις δεν είναι θορυβώδεις, τα αυτοκίνητα και τα μηχανάκια είναι θορυβώδη. Και ούτω καθεξής.

Παραδόξως, δεν θα ήταν η πρώτη φορά που η Ελλάδα θα εξέταζε τη δημιουργία νέας πόλης. Η Ρωμανία ήταν ένα φιλόδοξο όραμα του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, που προτάθηκε για πρώτη φορά το 1988. Η ιδέα αφορούσε τη δημιουργία μιας νέας πόλης στα παράλια της Θράκης για Πόντιους πρόσφυγες από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το 1997, 204 βουλευτές (!) κατέθεσαν πρόταση στο ελληνικό κοινοβούλιο, αλλά το εγχείρημα χαρακτηρίστηκε ουτοπικό και δεν υλοποιήθηκε.

Πλέον, με 91 νέες πόλεις να χτίζονται παγκοσμίως, και μία από αυτές να υλοποιείται ήδη στη δική μας ακτή, ίσως να βλέπαμε διαφορετικά ένα τέτοιο όραμα.

---

---

Το Astylab Founders ΔΕΝ είναι άλλο ένα hackathon ή τυπικό πρόγραμμα επιτάχυνσης.

Είναι ένα πραγματικό εργαστήρι δημιουργίας όπου για 8 εβδομάδες, ταλαντούχοι άνθρωποι συνυπάρχουν και συνεργάζονται καθημερινά σε έναν κοινό φυσικό χώρο. Μοιράζονται γνώσεις, προκλήσεις και επιτυχίες. Μαθαίνουν ο ένας από τον άλλο. Έχουν άμεση, συνεχή πρόσβαση στην ομάδα μας και το δίκτυό μας.

Επιλέγουμε ανθρώπους με ταλέντο και φιλοδοξία, και τους παρέχουμε τους πόρους, τη γνώση και τις συνδέσεις για να δημιουργήσουν οργανισμούς με θετικό αντίκτυπο, ακολουθώντας το μοντέλο steward-ownership. Δεν χρειάζεσαι απαραίτητα ιδέα ή ομάδα – εμείς θα σε βοηθήσουμε να βρεις και τα δύο.

Σε συνεργασία με το The Helidoni Foundation, Inc. και τους Stewards, στηρίζουμε φιλόδοξα εγχειρήματα που μπορούν να λάβουν χρηματοδότηση έως €100.000.

Το πρόγραμμα θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα τον Οκτώβριο-Νοέμβριο 2025, με μικροχρηματοδότηση για κάθε άτομο που συμμετέχει. Γνωρίζετε κάποιο εξαιρετικό άτομο που έχει το ταλέντο και το πάθος να δημιουργήσει ουσιαστικό αντίκτυπο; Μοιραστείτε το μαζί του!

Και αν σας ενδιαφέρει να υποστηρίξετε αυτή την προσπάθεια, στείλτε μας ένα μήνυμα. Αναζητούμε χώρους φιλοξενίας, χορηγούς, υποστήριξη σε είδος, συντονιστές εργαστηρίων ή ό,τι άλλο σκεφτείτε.