Πολεοσκόπιο, 2025-12-22
The Great God Zil Strikes Back | Στέγη: πακέτα, παραθυράκια και ένα πείραμα που δουλεύει | Οι πολίτες αξιολογούν «πακέτο»
Πριν δύο εβδομάδες ολοκληρώθηκε το Astylab Founders. Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για το τι κάναμε δύο μήνες εδώ.
Καλώς ήρθατε στο Πολεοσκόπιο, μια διεβδομαδιαία συλλογή ειδήσεων και συνδέσμων για τις πόλεις, την ανάπτυξή τους και τους ανθρώπους που τις κατοικούν.
Τα 3 βασικά
1. The Great God Zil Strikes Back
Δράμα ο Δήμος Αθηναίων, που σε φιλοσοφικό επίπεδο είναι προφανώς υπέρ της αποθάρρυνσης της κυκλοφορίας των Ι.Χ. στο κέντρο της πόλης αλλά σε πρακτικό επίπεδο δεν μπορεί να «παραβλέψει την πραγματικότητα» και κάνει ακριβώς τα αντίθετα. Τι ποσοστό δίνετε να έρχονται όντως, έστω αυτοί οι λίγοι, ποδηλατόδρομοι που θα απαιτήσουν αφαίρεση -κυρίως παράνομων- θέσεων στάθμευσης; Κωμωδία ο rage-bait καθηγητής που μας λέει πως «Πόλη ίσον αυτοκίνητο», πως τα αυτοκίνητα είναι το αίμα της πόλης (λογικά αναφέρεται στα τροχαία), και άλλα ωραία, που δύσκολα τα πιστεύει και ο ίδιος - στο site του έχει urban landscapes όπου για να εντοπίσεις αυτοκίνητο χρειάζεσαι το Ινστιτούτο Παστέρ.
Γενικά κάτι έπαθε η Καθημερινή (της οποίας η δουλειά κατά τα άλλα τροφοδοτεί σταθερά αυτό το newsletter) τις προηγούμενες ημέρες, μιας και προχώρησε και σε ένα πείραμα για το αν μπορούν οι Αθηναίοι να ζήσουν χωρίς αυτοκίνητο επιλέγοντας «21 τυπικές διαδρομές του λεκανοπεδίου και καταγράφοντας την ίδια ημέρα και την ίδια ώρα, τον χρόνο μετακίνησης με αυτοκίνητο και με τα μέσα μαζικής μεταφοράς». Ενώ όμως για τους πεζούς θεώρησαν λογικό να προσθέσουν το περπάτημα και την αναμονή, για τα αυτοκίνητα θεώρησαν αδιάφορη τη στάθμευση και το κόστος. Οπότε, ναι - το δωρεάν ταξί που περιμένει κάτω από το σπίτι σου συμφέρει!
Αν όμως προσθέσουμε στάθμευση και κόστος στην εξίσωση, πόσο μάλλον αν σκεφτόμαστε ολιστικά τα πράγματα και προσθέσουμε και το e-bike σε τρίτη στήλη, το αποτέλεσμα θα αλλάξει σημαντικά. Στο συμπέρασμα βέβαια, δεν μπορεί να διαφωνήσει κανείς. Χρειαζόμαστε καλύτερα ΜΜΜ.
Γενικότερα όμως, δεν έχει νόημα η ερώτηση αν οι Αθηναίοι μπορούν να ζήσουν χωρίς Ι.Χ. (σε κάθε πόλη του κόσμου κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς Ι.Χ.), αλλά πόσοι που σήμερα έχουν Ι.Χ., θα μπορούσαν να ζήσουν χωρίς αυτό.
2. Στέγη: πακέτα, παραθυράκια και ένα πείραμα που δουλεύει
Η κυβέρνηση ανακοίνωσε 6 νέα μέτρα για τη στεγαστική κρίση: φορολογικά κίνητρα σε κατασκευαστές που κρατούν τα ακίνητα σε ενοικίαση για 10 χρόνια, fast track αλλαγές χρήσης, επέκταση του μπλόκου νέων Airbnb στο κέντρο Θεσσαλονίκης, πρόγραμμα ανακαίνισης 400 εκατ. ευρώ και επιστροφή 2 ενοικίων/έτος σε δημόσιους λειτουργούς εκτός έδρας, μαζί με αξιοποίηση δημοτικών κτιρίων.
Την ίδια ώρα, η αγορά «σκανάρει» παλιά γραφεία (+17,3% σε έναν χρόνο) και ισόγεια καταστήματα (ακόμη και στα 943€/τ.μ.). Έξτρα καύσιμο γι’ αυτό είναι ένα παραθυράκι στη Χρυσή Βίζα: αν η κατοικία προκύψει από αλλαγή χρήσης (πρώην γραφείο/κατάστημα/αποθήκη), το όριο για άδεια διαμονής πέφτει στα 250.000€ (αντί 800.000€). Στη Βιέννη, υπάρχει κανόνας πως όταν ένας χώρος/οικόπεδο μετατρέπεται πολεοδομικά σε κατοικία, τότε τα 2/3 της νέας κατοικίας πρέπει να είναι κοινωνική στέγαση. Στο επόμενο πακέτο μέτρων να το δούμε και αυτό.
Από τα κάτω, το Housing Thessaloniki χαρτογράφησε 16.000 κενές κατοικίες στον δήμο (35.000 στη μητροπολιτική περιοχή) και έστησε «πειρατικά» έναν δημοτικό μηχανισμό που τα συγκεντρώνει και τα διαθέτει για κοινωνική στέγαση. Έχουν ήδη εξασφαλίσει πάνω από 40 κενά ακίνητα και διαθέσει 5 από αυτά σε νοικοκυριά με κοινωνικά κριτήρια.
3. Οι πολίτες αξιολογούν «πακέτο»
Από τον Ιωάννη, ως απάντηση στο γράμμα για τα αποτελέσματα της Αξιολόγησης Δημόσιας Διοίκησης. Αντιγράφω:
«Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι η ικανοποίηση των δημοτών από μία διάσταση της καθημερινής λειτουργίας του δήμου συνδέεται στενά με την ικανοποίησή τους από άλλες διαστάσεις. Ειδικότερα, εκτιμήθηκε ότι υπάρχει θετική συσχέτιση, μεταξύ άλλων, στην αξιολόγηση των υποδομών για ΑμεΑ με την κατάσταση των πεζοδρομίων αλλά και την πολεοδομική οργάνωση, στην καθαριότητα με τις κοινωνικές υπηρεσίες και την ανακύκλωση απορριμμάτων, καθώς και στους χώρους πρασινού με την ανακύκλωση και τις παιδικές χαρές. Βάσει αυτών των αποτελεσμάτων, οι πολίτες αντιλαμβάνονται την προσβασιμότητα ως μέρος μιας συνολικής εικόνας του αστικού ιστού, όπου δήμοι με καλά συντηρημένα πεζοδρόμια και ορθολογικό πολεοδομικό σχεδιασμό τείνουν να θεωρούνται και πιο φιλικές προς τα άτομα με αναπηρία. Επιπλέον, συνδέουν την εικόνα μιας καθαρής πόλης με την αποτελεσματική οργάνωση των υπηρεσιών της και με πρακτικές που προάγουν την κοινωνική και περιβαλλοντική υπευθυνότητα μέσω ανακύκλωσης, ενώ αντιλαμβάνονται τους χώρους πρασίνου ως μέρος ενός ενιαίου πλαισίου περιβαλλοντικής και κοινωνικής ποιότητας ζωής.»
Ελλάδα
Η δημοκρατία ξεκινά από το πεζοδρόμιο.
Οι κυκλικοί κόμβοι μπορούν να κάνουν τις διασταυρώσεις ασφαλέστερες και έχουν καλύτερη ροή (έως 80% λιγότεροι τραυματισμοί, έως 47% λιγότερα ατυχήματα, περίπου 64% μικρότερες ουρές και έως 27% λιγότεροι ρύποι όταν αντικαθιστούν φανάρια), αλλά στην Ελλάδα τους ακυρώνουμε με τη «δεξιά προτεραιότητα» του ΚΟΚ που δίνει πλεονέκτημα στον εισερχόμενο και σπάει τη συνεχή ροή.
Στην Αττική τα ενοίκια ανέβηκαν 35% από το τρίτο τρίμηνο του 2020 μέχρι το τρίτο τρίμηνο του 2025 (από 7,57€ σε 10,23€/τ.μ.).
Ως πότε η Ελλάδα θα αποτελεί ευρωπαϊκή εξαίρεση στην κοινωνική κατοικία;
11 εμβληματικά έργα τέχνης ενσωματωμένα σε κτίρια της Αθήνας.
Η Μονάδα BEYOND του Εθνικού Αστεροσκοπείου έχει δώσει σε Δήμους και Περιφέρεια ένα γεωπληροφοριακό σύστημα που προβλέπει με ακρίβεια οικοδομικού τετραγώνου ποιοι δρόμοι θα πλημμυρίσουν στην Αττική.
Χάρτες κατανομής αρμοδιοτήτων συντήρησης οδικού δικτύου ανά Περιφέρεια.
Έκθεση της Oxford Economics εκτιμά ότι ως το 2050 η Αθήνα θα έχει τη μεγαλύτερη συρρίκνωση πληθυσμού ηλικίας εργασίας στην Ευρώπη (>30%).
«Πράσινο φως» από ΚΑΣ και ΚΣΝΜ για την επέκταση/αναβάθμιση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Σε όλα τα διόδια πλέον φωτογραφίζουν πινακίδες και καταγράφουν ώρα/ημέρα/διέλευση και στέλνουν τα στοιχεία στην ΑΑΔΕ, ώστε να γίνεται διασταύρωση για οχήματα που έχουν δηλωθεί σε ακινησία αλλά κυκλοφορούν.
Όταν δεν σας αρέσει μια εφαρμογή όπως του ΟΑΣΑ, μπορείτε να φτιάξετε τη δικιά σας. Fork the government.
Ρεπορτάζ για το κύμα νεο-παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (New Urbanism/Architectural Uprising) και την αθηναϊκή του εκδοχή που ονειρεύεται να «ξαναφυτρώσουν» τα χαμένα μέγαρα. Το ενδιαφέρον δεν είναι μόνο η νοσταλγία, αλλά το πολιτικό ερώτημα πίσω της: ποιος αποφασίζει τι είναι «όμορφη» πόλη - οι ειδικοί, η πλειοψηφία ή τα διατάγματα;
[🎧] Συζήτηση με τον ομότιμο καθηγητή Ανθρώπινης Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, Θωμά Μαλούτα.
Η Θεσσαλονίκη δημοπρατεί το πρώτο τετράμηνο του 2026 το ξύλινο ντεκ της Παλιάς Παραλίας, μετά από περιβαλλοντική αδειοδότηση που βγήκε σε χρόνο «ρεκόρ». Αφορά κατάστρωμα ~1.100 μ. μήκους και 12 μ. πλάτους από τον Λευκό Πύργο έως την 1η προβλήτα στο Λιμάνι, που υπόσχεται νέο ποδηλατόδρομο και πιο άνετο περπάτημα.
Η Αθήνα χάνει τα «τοπικά» λεωφορεία-τροφοδότες προς μετρό γιατί, με έλλειψη οδηγών, η ΟΣΥ δίνει προτεραιότητα στις 15 γραμμές-κορμούς που σηκώνουν σχεδόν το 1/3 της κίνησης.
Ξεκίνησε το ξήλωμα των εναέριων καλωδίων τρόλεϊ: από τα 143 χλμ δικτύου θα αποξηλωθεί περίπου το 70%.
Στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138) τρέχει έως 18/1/2026 η έκθεση «Τα Μέσα και η Παγκόσμια Πόλη: Marshall McLuhan & Κωνσταντίνος Δοξιάδης», που φωτίζει μέσα από αρχειακό υλικό τη συνεργασία τους στα Συμπόσια της Δήλου και την ιδέα ότι τα δίκτυα επικοινωνίας θα γίνουν θεμέλιο της «παγκόσμιας πόλης».
Αστική Ζωή
Έρευνα δείχνει ότι η στεγαστική κρίση σπρώχνει ψηφοφόρους προς την άκρα δεξιά και ότι οι Ευρωπαίοι προοδευτικοί μπορούν να ξαναχτίσουν πλειοψηφίες αν «πιάσουν» το θέμα με πραγματικές λύσεις και το ξαναβαφτίσουν δημόσια υποδομή.
Ακόμα κι αν ίσχυε το προκλητικό σενάριο ότι περισσότερα σπίτια μπορούν να κάνουν μια πόλη ακριβότερη ονομαστικά, αυτό δεν σημαίνει αυτόματα λιγότερη προσιτότητα. Η προσιτότητα είναι συνάρτηση τιμών και εισοδημάτων, και οι μεγάλες πόλεις γίνονται πιο παραγωγικές (άρα έχουν και υψηλότερους μισθούς) όταν μεγαλώνουν. Μια πόλη που από 5 εκατ. κατοίκους γίνεται 10 εκατ. είναι, με την ουσιαστική έννοια, πιο προσβάσιμη σε περισσότερους ανθρώπους.
Οι πόλεις «πόνταραν» στους millennials με στούντιο και διαμερίσματα με ένα δωμάτιο, και τώρα τους χάνουν όταν κάνουν παιδιά: οι μεγάλες αστικές κομητείες στις ΗΠΑ έχασαν περίπου 8% του πληθυσμού κάτω των 5 (2020–2024), στη Νέα Υόρκη οι οικογένειες με παιδιά κάτω των 6 ετών φεύγουν με διπλάσιο ρυθμό από τους υπόλοιπους, και η άνοδος του κόστους στέγασης από το 1990 εκτιμάται ότι οδήγησε σε 11% λιγότερες γεννήσεις.
Η παραγωγικότητα στις κατασκευές (το κατά πόσο χτίζουμε περισσότερο με τους ίδους πόρους ή χτίζουμε φθηνότερα) φαίνεται να «κολλάει» διεθνώς: στις ΗΠΑ έπεφτε κατά ~1,9%/έτος (1970–1995) (μοναδική άλλη με πτώση την ίδια περίοδο η Ελλάδα) και από τα μέσα των 90s οι περισσότερες πλούσιες χώρες έχουν σταθερή ή αρνητική πορεία.
Ο δήμαρχος της Μπολόνια περιγράφει το μοντέλο διακυβέρνησης του: πόλη + πανεπιστήμιο + πολίτες + ιδιωτικός τομέας σε κοινή «μηχανή» επίλυσης προβλημάτων, από την οδική ασφάλεια μέχρι την πολιτιστική κληρονομιά.
Η Βοστώνη προχωρά σε ένα νέο μοντέλο «δημόσιου κτιρίου-πολυεργαλείου»: καινούριες ή ανακαινισμένες βιβλιοθήκες με προσιτές κατοικίες από πάνω.
Η Μπογκοτά αντιμετωπίζει την φτώχεια χρόνου των γυναικών με 25 «care blocks» - κέντρα φροντίδας, όπου μια γυναίκα μπορεί να έχει πρόσβαση σε μια ποικιλία υπηρεσιών, ενώ το άτομο που φροντίζει περιθάλπεται από δασκάλους και προσωπικό που βρίσκεται στον χώρο.
Η Ρουμανία έστησε μέσα σε 2 χρόνια ένα σύστημα επιστροφής χρημάτων για μπουκάλια, αλουμινένια κουτιά και γυαλί (0,10 λετπά/συσκευασία) και πέτυχε συλλογή/ανακύκλωση έως 94% σε κάποιους μήνες. Από Νοέμβριο 2023–Σεπτέμβριο 2025 οι Ρουμάνοι επέστρεψαν 7,5 δισ. συσκευασίες.
Ο Vitalik Buterin υποστηρίζει ότι το μέλλον της «νέας πόλης/νέας χώρας» δεν είναι οι φαντασιώσεις πλήρους ανεξαρτησίας αλλά ένα πλέγμα από tribes–hubs–zones: μικρές κοινότητες με πραγματικό πολιτισμικό βάθος, μόνιμες φυσικές βάσεις και (εκεί που γίνεται) ειδικές ζώνες κανόνων για να δοκιμάζονται πιο γρήγορα ιδέες σε αστικό σχεδιασμό, μετανάστευση και διακυβέρνηση χωρίς να «καταλαμβάνεις» ολόκληρα κράτη.
[🎧] Υπάρχει συμβιβασμός μεταξύ της κατασκευής περισσότερων κατοικιών και της κατασκευής όμορφων κτιρίων;
Βιώσιμη κινητικότητα
Έρευνα για το «commute penalty» δείχνει ότι η κίνηση δεν είναι απλώς χάσιμο χρόνου αλλά μηχανισμός ανισότητας: σε 272 αμερικανικές πόλεις, +10 λεπτά μέσου χρόνου μετακίνησης μειώνουν κατά 4,4 ποσοστιαίες μονάδες την πιθανότητα να εργάζονται οι παντρεμένες γυναίκες, ενώ μετά τη γέννηση παιδιού οι γυναίκες είναι πρόθυμες να δεχτούν έως και +130% μεγαλύτερη απώλεια μισθού για μικρότερη διαδρομή (Γερμανία). Αυτό που παρουσιάζουμε ως «work-life balance» είναι συχνά πολεοδομία.
Πόλεις αρχίζουν να «πειράζουν» τον χρονισμό των φωτεινών σηματοδοτών για μέγιστη ασφάλεια και όχι για μέγιστη ροή: green waves σε χαμηλότερη ταχύτητα για να κόβεται το γκάζι, rest-in-red τη νύχτα ώστε όλοι να σταματούν πριν πάρουν πράσινο, και Leading Pedestrian Intervals που δίνουν στους πεζούς λίγα δευτερόλεπτα προβάδισμα ώστε να φαίνονται πριν στρίψουν τα ΙΧ.
Στο Λονδίνο οι καθημερινές ποδηλατικές διαδρομές αυξήθηκαν 43% σε έξι χρόνια, φτάνοντας τις 1,5 εκατ./ημέρα.
Η Île-de-France εγκαινίασε την πρώτη αστική τελεφερίκ-γραμμή του Παρισιού, συνδέοντας «απομονωμένες» γειτονιές με το μετρό.
Το Υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ ενέκρινε το σχέδιο της THOR-05F, της πρώτης «προχωρημένης» γυναικείας κούκλας crash-test, ώστε να μετρά επιτέλους σωστά τι κάνουν ζώνες/αερόσακοι/καμπίνα στο γυναικείο σώμα σε μετωπικές συγκρούσεις.
Η Κομισιόν προτείνει να «μαλακώσει» το τέλος των θερμικών αυτοκινήτων το 2035, ρίχνοντας την υποχρέωση για 100% μηδενικών εκπομπών σε 90%.
Η υπνηλία στο τιμόνι είναι «κοινωνικά αποδεκτή» μορφή μειωμένης ικανότητας, παρότι συνδέεται με περίπου 1 στα 5 θανατηφόρα τροχαία στις ΗΠΑ.
Η πόλη της Αϊόβα έκανε τα λεωφορεία δωρεάν από τον Αύγουστο του 2023. Σε αυτή τη διετία η επιβατική κίνηση αυξήθηκε 18% (σε σχέση με τα προ-πανδημίας επίπεδα) έχοντας ως αποτέλεσμα 2,9 εκατ. λιγότερα χιλιόμετρα οδήγησης και 24.000 λιγότερους τόνους CO₂/έτος.
Ο Τραμπ, μετά από ταξίδι στην Ιαπωνία, είπε ότι θέλει τα «μικρά και χαριτωμένα» kei cars να μπορούν να κατασκευάζονται και να πωλούνται στις ΗΠΑ.
Τεχνολογία
Τα δεδομένα της Waymo από σχεδόν 100 εκατ. driverless μίλια σε 4 πόλεις δείχνουν τεράστιο όφελος δημόσιας υγείας: -91% στους «σοβαρούς τραυματισμούς ή χειρότερα», -80% σε συγκρούσεις με οποιονδήποτε τραυματισμό και -96% σε τραυματισμούς σε διασταυρώσεις σε σύγκριση με ανθρώπινους οδηγούς στους ίδιους δρόμους. Τα ίδια βέβαια ισχύουν και για τα πεζοδρόμια και τα ποδήλατα αλλά δεν καίγεται κανείς.
Στο Σικάγο, το Green Era Campus λειτουργεί έναν μεγάλο αστικό βιοχωνευτή τροφικών αποβλήτων που μετατρέπει σκάρτα τρόφιμα σε κομπόστ και ταυτόχρονα δεσμεύει μεθάνιο για να το κάνει ανανεώσιμο φυσικό αέριο τροφοδοτόντας έως 3.000 σπίτια.
Μια startup λανσάρει «Mobile Micro-Factories» που υπόσχονται να φέρουν τη λογική της γραμμής παραγωγής στην κατοικία με ένα δίκτυο «εργοστασίων σε ρόδες» που υπόσχεται να κόβει τις εργατοώρες 10x.