Ανασκόπηση 2025
Τι άλλαξε (και τι δεν άλλαξε) στις πόλεις το 2025, τα γράμματα της χρονιάς και μια προσωπική σημείωση
Ευχαριστώ που διαβάσατε το Take Back the City και φέτος.
Το 2025 σας έστειλα 38 γράμματα: 21 Πολεοσκόπια (με 689 links), 15 εκτενέστερα κείμενα και 2 guest posts. Συνολικά, τα κείμενα αυτά συγκέντρωσαν 95.000 αναγνώσεις (+120% σε σχέση με το 2024).
Αυτά ήταν τα πέντε αγαπημένα σας (με σειρά αναγνώσεων):
Τι έγινε το 2025
Στα διεθνή, αποχαιρετήσαμε τον τεράστιο Ντόναλντ Σουπ. Μια ανεξάρτητη ομάδα που παρακολουθεί την ποιότητα του αέρα στο Παρίσι ανακοίνωσε ότι τα επίπεδα των λεπτών σωματιδίων (PM2,5) έχουν μειωθεί κατά 55% από το 2005, ενώ τα επίπεδα διοξειδίου του αζώτου έχουν μειωθεί κατά 50%. Η Oxford Street πεζοδρομείται. Μετά τους YIMBYs και το Progress movement, έχουμε και το Abundance: το πιο mainstream σύνθημα ότι η πολιτική πρέπει να ξαναγίνει παραγωγή: περισσότερα σπίτια, υποδομές και ενέργεια, γρηγορότερα και φτηνότερα. Τα αποτελέσματα της τιμολόγησης της συμφόρησης στη Νέα Υόρκη είναι αδιαμφισβήτητα. Στην ίδια πόλη, εκλέχθηκε δήμαρχος ένας γεννημένος στην Ουγκάντα, γιος Ινδών μεταναστών, τριαντατριάχρονος μουσουλμάνος με ξεκάθαρο αφήγημα να ρίξει το κόστος ζωής.
Και μετά γυρνάς εδώ. Τι έχουμε σήμερα που δεν είχαμε το 2024; Στην Αθήνα, 24ωρο μετρό τα Σαββατοκύριακα, σταθερούς ελέγχους τροχαίας και κανονιστική για τα πατίνια. Στη Θεσσαλονίκη, 22.000 υπογραφές για το δημοψήφισμα για τη ΔΕΘ. Έχουμε επίσης νέο ΚΟΚ και κάμερες για την εφαρμογή προστίμων. Α, και POS στο μετρό Θεσσαλονίκης, 8 μήνες μετά τη λειτουργία του, και μια εφαρμογή MyStreet που βγήκε και δεν ξαναδιάβασα τίποτα γι’ αυτήν. Είναι αρκετά για τα προβλήματα που έχουμε; Δεν είναι.
Η στεγαστική κρίση συνέχισε να επιδεινώνεται, με τα ενοίκια στην Αττική να έχουν αυξηθεί κατά 35% σε πέντε χρόνια. Η Ελλάδα παραμένει ευρωπαϊκή εξαίρεση στην κοινωνική κατοικία και η έλλειψη προσιτής στέγης έγινε κεντρικό πολιτικό ζήτημα. Εκτιμάται ότι «λείπουν» περίπου 180.000 κατοικίες: η οικοδομική δραστηριότητα της τελευταίας δεκαετίας (225.000 σπίτια) απορροφήθηκε από την έκρηξη των Airbnb (208.000 καταχωρήσεις), περίπου 60.000 κατοικίες που συνδέονται με «χρυσές βίζες» και τη δημιουργία περισσότερων μικρών νοικοκυριών (ζήτηση +197.000 διαμερίσματα). Την ίδια στιγμή, το «κρυφό απόθεμα» είναι τεράστιο: μόνο στον Δήμο Αθηναίων αναφέρονται 117.000 κενές κατοικίες (26,8% του συνόλου), με αντίστοιχα ποσοστά να εμφανίζονται και αλλού.
Όσο δεν λύνουμε αυτό το πρόβλημα, οι επιπτώσεις στην κοινωνία είναι τεράστιες, δημογραφικές και μη. Και ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να λυθεί σχετικά άμεσα, παραμένει αντιδημοφιλής, αφού δεν τον υιοθετεί ούτε η κυβέρνηση -η οποία προτιμά να ρίχνει χρήμα σε μια ήδη πιεσμένη αγορά- ούτε οι επικριτές της. Απλά, χρειαζόμαστε πολύ περισσότερα διαθέσιμα σπίτια.
Όταν βγαίνουμε από τα σπίτια που δεν έχουμε, επανέρχεται ξανά και ξανά η ίδια εικόνα: ελληνικές πόλεις με ελάχιστο χώρο για περπάτημα, σκιά και κοινωνική ζωή. Το 70% των πεζοδρομίων της Αθήνας δεν πληροί τις νόμιμες προδιαγραφές πλάτους, ενώ το 86,6% των δρόμων δεν έχουν διαβάσεις. Παράλληλα, μεγάλο μέρος του δημόσιου χώρου συνεχίζει να λειτουργεί ως άτυπο πάρκινγκ, και έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου σε 476 καταστήματα σε 14 δήμους βρήκε 77% συνολική παραβατικότητα στα τραπεζοκαθίσματα.
Μετά την ποιότητα του αέρα, είχαμε παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και για την ηχορύπανση. Είχαμε επίσης 630 επιπλέον θανάτους από υψηλές θερμοκρασίες στην Αθήνα και μας τελειώνει το νερό.
Στα πιο κωμικοτραγικά, τα ηλεκτρικά λεωφορεία που αγοράσαμε συνειδητοποιήσαμε ότι δεν μπορούν να υποστηρίξουν τον απαραίτητο για το ελληνικό καλοκαίρι κλιματισμό και κάνουμε δημόσιες διαβουλεύσεις με έτοιμα πλακάτ για φωτογραφίες.
Με λίγα λόγια, το 2025 απλώς μειώθηκε δραματικά το περιθώριο να κάνουμε πως δεν ξέρουμε. Κάτι εξοργιστικό όταν βλέπεις δεκάδες πόλεις στο εξωτερικό να βελτιώνονται απλά επειδή ακολουθούν ένα πλέον πολύ επιβεβαιωμένο playbook. Όσο το “φταίνε οι άλλοι / δεν έχω λεφτά / δεν είναι η δουλειά μου” είναι η σταθερή απάντηση σε αυτές τις λύσεις, η ελληνική στασιμότητα μοιάζει με επιλογή.
Τουλάχιστον, αυτά τα Χριστούγεννα, ο Πρωθυπουργός δεν μας παρότρυνε να επιστρέψουμε στα χωριά μας για να γλιτώσουμε. Κάτι είναι και αυτό.
Προσωπική ανασκόπηση
Εκτός Take Back the City, μίλησα για τις πόλεις σε 2 podcast που δημοσιεύτηκαν (Αθήνα 2050, τραπεζάκια έξω), 1 podcast και 1 ντοκιμαντέρ που είναι στην παραγωγή, και 4 εκδηλώσεις. Θα ήθελα να έχω πει λιγότερα όχι και να είχα συμμετάσχει σε περισσότερες (κυρίως για να είχα ταξιδέψει περισσότερο), αλλά τα τερατάκια μου ήταν τεσσάρων και ενός και δύσκολα μένω μακριά τους.
Όσον αφορά την Astylab, το σημαντικότερο γεγονός της χρονιάς ήταν το Astylab Founders. Περάσαμε καταπληκτικά, βγήκε δουλειά και δημιουργήθηκε (τουλάχιστον) μια νέα εταιρεία κοινωνικής καινοτομίας με ουσιαστική χρηματοδότηση. Θα το ξανακάνουμε.
Παράλληλα, διοργανώσαμε 6 meetups (4 στην Αθήνα και 2 στη Θεσσαλονίκη) και ξεκινήσαμε να δουλεύουμε το Plan A, ένα σχέδιο δράσης για το πώς θέλουμε να μοιάζει η Αθήνα. Η Astylab Ventures επένδυσε σε δύο εταιρείες (Koios Care, Puberry). Στα “προς το ζην”, συνεργάστηκα με τρεις εταιρείες, ένα ερευνητικό κέντρο και έναν δήμο.
Πιο σημαντικό απ’ όλα όμως είναι πως μεγαλώνει η κοινότητα ανθρώπων με τους οποίους δουλεύω: φιλόδοξη και ιδεαλιστική, αλλά και ικανή, με επιστημονική σκέψη, ταπεινότητα, όρεξη και αισιοδοξία. Αυτά τα χαρακτηριστικά σπάνια τα βρίσκεις μαζεμένα. Αλλά δεν χρειάζεσαι και πολλούς.
Στα μικρά κενά ανάμεσα στα τερατάκια και τη δουλειά διασκέδαση: Το καλύτερο βιβλίο που διάβασα (οκ, άκουσα) ήταν το The Power Broker. Θα ξεχώριζα ακόμα τα Plurality: The Future of Collaborative Technology and Democracy, Breakneck: China's Quest to Engineer the Future, How the World Really Works και Moral Ambition. Σε fiction, το The Maniac. Η καλύτερη ταινία που είδα στο σινεμά ήταν το πρώτο μισό του One Battle After Another και στο σπίτι το Perfect Days. Καλύτερες σειρές: The Studio και The Rehearsal. Ταξίδεψα μόνο στον Μυστρά και το Παρίσι. Τη Θεσσαλονίκη έχω σταματήσει να τη μετράω ως ταξίδι. Είναι σπίτι.
Για άλλη μια χρονιά, σας ευχαριστώ για τον χρόνο σας και τον διάλογο. Για το 2026, σας εύχομαι μια χρονιά γεμάτη δημιουργία, χαρά και ευθύνη. Και επειδή θα είναι προεκλογική χρονιά -και ποιος θα ασχοληθεί με κάτι τόσο “ευτελές” όπως η καθημερινότητα στις πόλεις μας;- ασχοληθείτε εσείς.
